دکتر ماندانا شعبان

درمان قطعی وسواس و نکات مهمی که باید بدانید

تابه‌حال برایتان اتفاق افتاده است که احساس وسواس نسبت به چیزهای مختلف پیدا کنید؟ یا یک رفتار تکرارشونده و عموما آزاردهنده را در طول روز بارها انجام دهید و قادر به متوقف کردن آن نباشید؟

اگر خودتان هم با این مشکل روبه‌رو نباشید، قطعا افرادی را در اطراف خود یا در فیلم و سریال‌ها دیده‌اید که به عنوان فرد وسواسی معرفی می‌شوند.

وسواس اختلالی است می‌تواند زندگی فرد و اطرافیان او را به شدت تحت تاثیر قرار دهد و آرامش را از او بگیرد. اگر برای یک روز با فرد مبتلا به وسواس وقت بگذرانید، متوجه این حجم از ناآرامی و آزار در او خواهید شد.

اما سوال مهم درباره این موضوع این است که اصلا وسواس چیست؟ به چه علتی در افراد بروز می‌کند و درمان وسواس چگونه صورت می‌گیرد.

در این مقاله قصد داریم درباره درمان وسواس و نکات مهم مربوط به آن صحبت کنیم. اگر دوست دارید این مسئله را بیشتر بشناسید و شیوه صحیح رویارویی و درمان آن را بیاموزید، در ادامه این مطلب همراه ما باشید.

وسواس چیست؟

مهم‌ترین سوالی که در ابتدای این مسیر باید به آن پاسخ داد، این است که وسواس چیست و با زندگی فرد چه می‌کند؟!

تصور کنید برای کاری قرار است به یک سفر چند روزه بروید. همه شیرهای گاز و آب را بسته‌اید و در خانه را هم قفل کرده‌اید. در میانه مسیر فکری مانند خوره در ذهن شما وول می‌خورد و آرام نمی‌گیرد! درحالی‌که تقریبا درباره بسته بودن شیرهای گاز و آب یا قفل بودن در منزل مطمئن هستید، دوباره به سمت خانه دور می‌زنید تا مجددا آن‌‌ها را چک کنید. این درحالی‌است که شما پیش از خارج شدن از منزل هم بارها این موارد را چک کرده‌اید!

چه اتفاقی افتاده است؟ شما در پی ایجاد یک فکر مزاحم، برای کاهش اضطراب خود چندین بار یک مورد خاص را بررسی کرده‌اید! این اتفاق همان وسواس است. بنابراین اگر قرار باشد تعریف دقیق و درستی را درباره وسواس ارائه دهیم، باید بگوییم که «وسواس، نوعی اختلال رواننشاختی است که در برخی افراد بروز می‌کند. این اختلال حجمی از افکار مزاحم را در ذهن فرد ایجاد می‌کند که اگرچه نسبت به غیرمنطقی بودن آن‌ها آگاه است، اما، توانایی مقابله با این افکار را ندارد.»

انواع وسواس

وسواس انواع گوناگونی دارد که در هر فردی به شکلی بروز می‌کند و همین انواع متفاوت، شیوه درمان وسواس را هم مشخص می‌کنند.

وسواس را به این شکل تقسیم می‌کنند:

وسواس فکری

وسواس فکری به شکل افکار، تصاویر و تکانه‌های مزاحم و آزاردهنده‌ای بروز می‌کند که فرد توانایی رها شدن از آن را ندارد. به این صورت که در تمام طول روز، افکار مزاحمی به شکل دائمی همراه با شما هستند و نمی‌توانید از دست آن‌ها رها شوید.

وسواس، زمانی به عنوان یک اختلال شناخته می‌شود که آثار و پیامدهای آن در زندگی آنقدر افزایش یابد، تا زندگی طبیعی و نرمال فرد را تحت تاثیر قرار دهد. به زبان ساده، تقریبا همه ما، نسبت به تمیز بودن، آلوده نشدن لباس‌ها یا بررسی و چک کردن برخی کارهای مهم حساس هستیم. اما، این حساسیت در جایی ایجاد مشکل می‌کند که روند نرمال زندگی را تحت تاثیر قرار دهد و به شکل افراطی و پایان‌ناپذیری ادامه یابد.

عموما وسواس فکری با افکار و موارد زیر بروز می‌کند:

• ترس از رخ دادن یک اتفاق ناخوشایند برای عزیزان، مانند بیماری یا تصادف و ...
• ترش شدید از آسیب رساندن به دیگران
• وحشت از آلوده شدن بدن، لباس و ...
• نگرانی از انجام یک کار ناشایست یا ناخوشایند در جمع
• تلاش بیش‌ازاندازه و افراطی برای منظم بودن همه چیز، ترتیب قرار گرفتن وسایل و ...
• مشغولیت فکری نسبت به اینکه آیا فلان کار انجام شده است یا نه (قفل کردن درها و ...)

وسواس فکری آنقدر ادامه می‌یابد و ازاردهنده است که در برخی موارد فرد یا اطرافیان او را به‌شدت مستاصل می‌کند. در این شرایط کمک گرفتن از یک درمانگر متخصص در حوزه درمان وسواس و کاهش علائم آن بسیار ضروری است. خوشبختانه وسواس از آن دسته مشکلاتی است که با کمک روان درمانی و یا در صورت لزوم، دارو درمانی، تا حد زیادی بهبود می‌یابد.

وسواس عملی

وسواس عملی نیز نوع دیگری از انواع وسواس است که در برخی افراد دیده می‌شود و گاهی آنچنان آزاردهنده است که فرد مبتلا و اطرافیان او را خسته و درمانده می‌کند.

وسواس عملی در واقع در پی ایجاد فکر مزاحم بروز می‌کند و فرد برای رهایی از افکار مزاحم و التیام بخشیدن به حال خود، دست به انجام یک عمل مشخص می‌زند.

برای مثال شما به دنبال این فکر مزاحم و ازاردهنده که ممکن است دست یا بدن شما آلوده باشد و برای کاهش حس ناخوشایند آن، به شکل تکرارشونده‌ای اقدام به شست‌وشوی دست‌ها یا بدن خود می‌کنید.

نمونه‌های وسواس عملی را می‌توان در موارد زیر جست‌وجو کرد:

• وسواس شست‌وشو برای کاهش این فکر که بخشی از بدن یا لباس من آلوده است.
• وسواس چک کردن مانند بسته بودن شیر آب، قفل بودن درها، برداشتن یک وسیله خاص و ... .
• وسواس شمارش مثل شمارش افراطی تعداد پله‌ها، تیرهای چراغ برق در خیابان و ... به شکلی که هیچ اشتباهی در شمارش آن‌ها رخ ندهد.
• کندن مداوم پوست یا موی بدن.
• راه رفتن به شکل خاص یا ضوابط مشخص، مانند راه رفتن روی یک خط صاف یا موزاییک‌های با یک رنگ خاص و ... .

در این موارد نیز برای درمان قطعی وسواس می‌بایست از یک درمانگر متخصص و حرفه‌ای در زمینه درمان اختلال وسواس کمک بگیرید. فراموش نکنید که وسواس اختلالی نیست که بتوانید آن را با انجام خود درمانی یا حتی بی‌توجهی به وجود این مشکل حل کنید. بنابراین بهتر است برای پشت‌سر گذاشتن این مشکل، از راه درست و اصولی آن اقدام کنید.

دلایل بروز وسواس چیست؟

شناسایی دلایل و عوامل بروز وسواس تاثیر زیادی بر درمان وسواس و کاهش علائم آزاردهنده آن دارد. ازجمله عوامل مهم ابتلا به اختلال وسواس باید به موارد زیر اشاره کرد:

ژنتیک

ژنتیک به‌عنوان یک عامل مهم در اختلال وسواس مطرح می‌شود. درواقع بسیاری از محققان باور دارند که وراثت تا حد زیادی در انتقال وسواس موثر است. اگرچه نمی‌توان ژنتیک را به عنوان تنها عامل این اختلال و بدون درنظرگرفتن عوامل محیطی و ... درباره این مشکل شناخت، اما، باید گفت نقش بسیاری در بروز وسواس دارد.

عوامل محیطی

یکی دیگر از مهم‌ترین عوامل بروز اختلال وسواس عوامل محیطی هستند. سبک تربیت، محیطی که فرد در آن رشد کرده و آسیب‌هایی که در کودکی دیده است، در بروز وسواس موثر است. برای مثال افرادی که در کودکی مورد آزار و تجاوز جنسی قرار گرفته‌اند، بیش از افراد دیگر به این اختلال مبتلا می‌شوند.

افسردگی

شاید به نظرتان عجیب باشد، اما، افسردگی تا حد زیادی به بروز وسواس می‌انجامد. روانشناسان، وسواس را ناشی از یک حس بی‌کفایتی می‌دانند. به این صورت که فرد به دنبال احساس بی‌کفایتی نسبت خودش، به انجام رفتارهای وسواس‌گونه‌ای مشغول می‌شود تا به‌وسیله آن، یک قلمرو امن را برای خودش ایجاد کند.

درمان وسواس

پس از آن که رفتارهای وسواس‌گونه در فرد بروز می‌کنند و وجود این اختلال به کمک متخصص روانشناسی، در او تشخیص داده می‌شود، نوبت به درمان وسواس می‌رود. برای این کار باید به یک متخصص روانشناسی و درمان وسواس مراجعه کنید تا پروتکل درمانی مناسب را برای شما تهیه و اجرا کند.

در بسیاری از موارد برای درمان وسواس از روان درمانی استفاده می‌شود و درمانگر با کمک صحبت و گفت‌وگو با فرد، برای کاهش علائم در او تلاش می‌کند.

به‌طورکلی از دو روش برای درمان وسواس استفاده می‌شود:

روان درمانی

روان درمانی یکی از مهم‌ترین و موثرترین روش‌های درمان وسواس است که اهمیت زیادی در بهبودی حال مراجعان مبتلا به وسواس دارد. این روش با تشخیص یک مشاور و روانشناس متخصص در این زمینه اجرا می‌شود. هدف از روان درمانی برای درمان قطعی وسواس تغییر در شیوه نگرش فرد نسبت به مواردی است که درباره آن‌ها دچار وسواس شده است.

در این روش تمایل مراجع برای درمان و همکاری در آن اهمیت بسیاری دارد و باعث جواب‌دهی درمان می‌شود.

دارو درمانی

در موارد خاص، زمانی که رفتارهای وسواس‌گونه بسیار زیاد و آزاردهنده هستند، درمانگر تشخیص می‌دهد که دارو درمانی در کنار روان درمانی تاثیرگذار خواهد بود. در پی این تشخیص، فرد به متخصص روانپزشکی ارجاع داده می‌شود تا همزمان با روان درمانی، دارو درمانی را هم آغاز کند.

به‌این‌ترتیب، روانپزشک با بررسی دقیق علائم بالینی فرد، نوع دارو، مدت زمان و دوز مصرفی آن را مشخص می‌کند. باید این نکته را به یاد داشته باشید که تجویز دارو و تعیین دوز مصرفی آن، فقط به تشخیص روانپزشک انجام می‌گیرد.

نکات مهم درباره درمان وسواس

درمان وسواس جزو درمان‌های بسیار مهمی است که باید با دقت و پیگیری مناسبی انجام شود. بنابراین بهتر است در این زمینه نکات مهمی را بدانید و به آن‌ها توجه کنید:

• درمان وسواس در ابتدا باید به خواست و تمایل فرد وسواسی انجام بگیرد. هر نوع اجباری برای شروع درمان و پیش بردن آن، اثرگذاری درمان را کاهش می‌دهد.
•  
• درمان اختلال وسواس مانند درمان بسیاری از اختلالات دیگر، نیازمند گذر زمان و طی مراحل است. بنابراین به عنوان یک فرد وسواسی یا همراه مراجع، بهتر است در این مسیر صبور باشید و تا رسیدن به نتیجه مطلوب صبر کنید.
•  
• نکته بسیار مهمی که درباره درمان وسواس باید به آن توجه کنید، نظم در جلسات درمان و پیگیری منظم و مداوم آن است. ایجاد هر نوع وقفه در جلسات مشاوره، درمان وسواس را با مشکل روبه‌رو می‌کند. بنابراین توجه به زمان برگزاری جلسات، استمرار آن‌ها و پیگیری درمان بسیار اهمیت دارد.
•  
• به خاطر داشته باشید که در صورت نیاز به دارو درمانی، باید نوع دارو، دوز مصرفی و مدت زمان مصرف توسط روانپزشک متخصص تعیین شود. بنابراین از مصرف سرخودانه داروها، کم یا زیاد کردن دوز مصرفی و همچنین ایجاد تغییر در مدت زمان مصرف آن بپرهیزید.

سخن آخر

اختلال وسواس یکی از مشکلات بسیار مهم روانشناختی است که متاسفانه افراد زیادی به آن مبتلا می‌شوند. درمان وسواس باید توسط یک درمانگر حرفه‌ای و متخصص در این زمینه انجام بگیرد. به این نکته توجه داشته باشید که پیگیری درست و منظم برای درمان اختلال وسواس اهمیت زیادی دارد و نتیجه نهایی آن را تعیین می‌کند.

به‌این‌منظور تلاش کنید که درمان خود را با مراجعه به یک کلینیک تخصصی روان درمانی و مشاوره و به کمک رواننشاس یا درمانگر متخصص شروع کنید.